Nid oes gan ieithoedd lleiafrifol fel y Gymraeg yr un adnoddau electronig helaeth â phrif ieithoedd. Mae hyn yn cyfyngu ar eu hygyrchedd, yn enwedig i bobl â nam ar eu golwg neu'r rhai ag anghenion cyfathrebu penodol.
Aeth tîm yr Uned Technolegau Iaith ym Mhrifysgol Bangor ati i ddatblygu technolegau newydd a fyddai’n gwneud y Gymraeg yn fwy hygyrch i fwy o bobl, ac ar yr un pryd yn helpu i adfywio’r iaith.
Datblygu adnoddau ar-lein
Datblygodd y tîm ymchwil adnoddau ar-lein mewn dau brif faes:
- Lexica (geirfa) a gramadeg
- Synthesis testun-i-leferydd a lleferydd.
Mae’r adnoddau hyn yn cynnwys apiau geiriadur a phrawfddarllen, testun-i-leferydd, adnabod lleferydd ac offer cyfieithu peirianyddol, megis:
- Cysgliad, pecyn meddalwedd sy'n helpu pobl i ysgrifennu Cymraeg. Mae'n cynnwys gwiriwr sillafu a gramadeg, Cysill, a set o eiriaduron dwyieithog, Cysgeir.
- Dau lais synthetig Cymraeg, wedi’u lleoli ar Windows ar gyfer defnyddwyr terfynol ac adnoddau testun-i-leferydd Cymraeg y gall datblygwyr eraill eu defnyddio i adeiladu lleisiau newydd.
- Paldaruo, ap i dorfoli recordiadau lleferydd gan ddefnyddio ffonau clyfar.
Bu'r tîm hefyd yn gweithio mewn partneriaeth â Mozilla ar ei brosiect amlieithog Llais Cyffredin. Fe wnaethon nhw dorfoli mwy na 1,285 o leisiau Cymraeg, a ddefnyddiwyd wedyn i ddatblygu Macsen, y cynorthwyydd personol digidol Cymraeg cyntaf, a Trawsgrifiwr, y trawsgrifiwr Cymraeg cyntaf.
Creodd y tîm hefyd y Porth Technolegau Iaith Cenedlaethol Cymru i alluogi pobl i gael mynediad hawdd at yr adnoddau hyn.
Mae ymchwil y tîm wedi cael effaith ar bedwar maes allweddol:
Dylanwadu ar bolisi
Rhoddodd aelodau’r tîm gyngor ar y materion canlynol:
- Bwrdd Technoleg y Gymraeg ar sut y gellir defnyddio technoleg i helpu i adfywio’r iaith fel rhan o strategaeth Cymraeg 2050 Llywodraeth Cymru.
- Penderfyniad Senedd Ewrop ar gydraddoldeb iaith yn yr oes ddigidol, a arweiniodd at alwad am gydraddoldeb iaith digidol yn Ewrop erbyn 2030.
Meithrin defnydd dyddiol o’r Gymraeg
- Mae offer technoleg iaith a ddatblygwyd gan y tîm yn cael eu defnyddio bob dydd ledled Cymru. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn rhoi’r clod i Cysgliad am helpu pobl i fagu hyder mewn ysgrifennu Cymraeg, ac fel cymorth hanfodol mewn addysg.
Datblygu technoleg gynorthwyol
- Mae Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn defnyddio'r rhaglen Trawsgrifiwr i helpu eu gwirfoddolwyr i drawsgrifio deunydd sain.
- Mae sefydliadau fel Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall (RNIB) yn defnyddio lleisiau Cymraeg synthetig y tîm i roi mynediad i destun-i-leferydd Cymraeg i bobl â nam ar eu golwg.
- Arweiniodd ymchwil adnabod lleferydd y tîm at brosiect ar y cyd â’r GIG sy’n caniatáu i bobl sy’n colli eu gallu i siarad gael ailadeiladu eu llais yn synthetig.
Cefnogi diwydiant
- Cyhoeddodd tîm yr Uned Technolegau Iaith offer ac adnoddau ar gyfer technoleg lleferydd Cymraeg o dan drwyddedau agored, a oedd yn helpu cwmnïau masnachol i ddatblygu lleisiau synthetig Cymraeg eu hiaith.
- Cymerodd y tîm ran mewn partneriaeth trosglwyddo gwybodaeth gyda chwmni cyfieithu lleol, Cymen.
- Derbyniodd y tîm gyllid yn ystod pandemig COVID-19 i weithio gyda phartneriaid yn y diwydiant i ddatblygu swyddogaethau cyfieithu amlieithog ar gyfer cynadledda ar-lein cynhwysol.
Y tîm ymchwil
Yr Athro Delyth Prys, Dewi Bryn Jones, Gruffudd Prys, Dr Sarah Cooper a Dr Myfyr Prys – Uned Technolegau Iaith/Prifysgol Bangor)
Partneriaid ymchwil
S4C