2 Mai 2025

Cyhoeddwyd yr erthygl hon yn wreiddiol yn The Welsh Agenda

Ar 25ain Mawrth 2025, lansiodd Rhwydwaith Arloesedd Cymru (RhAC) ei Adroddiad Effaith yn y Senedd, gan ddatgelu stori llawn cymhelliant am yr hyn sy'n digwydd pan fydd prifysgolion ledled Cymru yn cydweithio'n effeithiol: cyflymu ymchwil, meithrin arloesedd, a darparu manteision economaidd a chymdeithasol diriaethol.

Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at gyflawniad trawiadol: llwyddodd prosiectau a gefnogwyd gan fuddsoddiad o £2 filiwn gan RhAC i ddenu dros £38 miliwn mewn buddsoddiad ychwanegol. Mae hyn 19 gwaith yn fwy na’r buddsoddiad gwreiddiol, sy'n anhygoel, ac mae'n dweud cyfrolau am bŵer cydweithio wrth fynd i'r afael â heriau mawr.

Yn ei hanfod, cenhadaeth RhAC yw hwyluso cydweithio traws-sefydliadol trwy uno holl brifysgolion Cymru, waeth beth fo'u harbenigeddau, gan harneisio ein hecosystem ymchwil ddeinamig ac amrywiol. Yn wahanol i rwydweithiau sy'n clystyru sefydliadau tebyg, mae RhAC yn meithrin cysylltiadau rhyngddisgyblaethol sy'n gwneud y mwyaf o gryfderau unigryw pob prifysgol. Mae'r model hwn nid yn unig yn sbarduno darganfyddiadau arloesol, ond mae hefyd yn cryfhau economi Cymru, yn cefnogi busnesau, ac yn gwella ein proffil ymchwil byd-eang.

Trwy hwyluso'r cysylltiadau hyn, mae RhAC yn sicrhau bod y cyfanwaith yn fwy na'i gydrannau. Y canlyniad? Mae prosiectau ymchwil na fyddai efallai wedi bod yn bosibl ar eu pen eu hunain bellach yn ffynnu, gyda chefnogaeth rhwydwaith sy'n meithrin meddwl rhyngddisgyblaethol a phartneriaethau traws-sector.

Cyflawni effaith yn y byd go iawn

Nid yw llwyddiant RhAC yn ddamcaniaethol yn unig – mae'n cyflawni deilliannau go iawn, mesuradwy sy'n fuddiol i Gymru a thu hwnt.

  1. Sbarduno twf economaidd

Mae'r buddsoddiad ychwanegol o £38 miliwn a sicrhawyd drwy fentrau a gefnogir gan WIN yn fwy na dim ond llwyddiant ariannol – mae'n cynrychioli buddsoddiad yn nyfodol Cymru. Mae'r cyllido hwn yn cefnogi prosiectau sy'n creu swyddi, yn datblygu technolegau newydd, ac yn denu partneriaethau diwydiant, gan gryfhau safle Cymru fel canolfan ar gyfer arloesedd.

Mae menter Un Iechyd Cymru Prifysgol Bangor yn dangos sut y gall cefnogaeth strategol ddatgloi buddsoddiad sylweddol a sbarduno arloesedd. Galluogodd cyllid cychwynnol RhAC astudiaeth gwmpasu draws-sector a arweiniodd at sicrhau cyllid o dros £5 miliwn, gan gynnwys contract masnachol sylweddol. Trwy feithrin cydweithio ar draws sectorau a chymunedau, mae'r fenter yn canfod datrysiadau arloesol i heriau iechyd cyhoeddus ac ecolegol dwys, gan greu partneriaethau parhaol ac effaith gynaliadwy ledled Cymru a thu hwnt.

Gwella rhagoriaeth ymchwil

Trwy chwalu’r ffiniau rhwng sefydliadau, mae RhAC wedi galluogi ymchwilwyr i gael mynediad at arbenigedd, adnoddau a chyfleusterau newydd. Mae hyn wedi arwain at well allbynnau ymchwil, gwell cyfraddau llwyddiant grantiau, ac amgylchedd ymchwil mwy cystadleuol sy'n denu’r bobl fwyaf medrus a chyfleoedd ar gyfer cyllido i Gymru.

Enghraifft berffaith yw'r Bartneriaeth Arloesedd Polisi Lleol Cymru Wledig, dan arweiniad Prifysgol Aberystwyth, a wnaed yn bosibl trwy gyllido cychwynnol gan RhAC. Galluogodd y gefnogaeth gynnar hon gais llwyddiannus am dros £5 miliwn, gan ddod â thimau rhyngddisgyblaethol o nifer o brifysgolion a rhanddeiliaid ynghyd i hybu arloesedd polisi a llesiant yng nghefn gwlad Cymru.

  1. Cryfhau partneriaethau â diwydiant

Mae RhAC wedi chwarae rhan allweddol wrth feithrin cysylltiadau agosach rhwng y byd academaidd a diwydiant. Boed trwy brosiectau ymchwil ar y cyd neu fentrau trosglwyddo technoleg, mae RhAC yn ymdrechu i drawsnewid darganfyddiadau academaidd yn ddatrysiadau ar gyfer y byd go iawn sy'n fuddiol i fusnesau a chymdeithas.

Ar ôl colli cyllid Ewropeaidd, ymunodd tîm Peirianneg Dylunio Uwch ym Mhrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant â'r Rhwydwaith Ymchwil Cenedlaethol mewn Peirianneg Uwch a Deunyddiau i lunio llwybr newydd ymlaen. Gyda chefnogaeth gan RhAC, datblygodd y tîm gynllun busnes newydd i gefnogi busnesau bach a chanolig a diwydiant, dyfnhau cydweithio â phrifysgolion partner, a sicrhau dros £2 filiwn mewn cyllid newydd, gan adfywio ymchwil peirianneg uwch a chryfhau cysylltiadau â diwydiant ledled Cymru.

  1. Mynd i'r afael â heriau cymdeithasol

O fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd a diogelwch bwyd i gryfhau gwydnwch iechyd a thrawsnewid digidol, mae ymchwil o Gymru yn mynd i’r afael â heriau byd-eang tra’n sicrhau buddion diriaethol i gymunedau ledled y wlad.

Cefnogodd Cydweithrediad Academaidd Plismona Cymru Gyfan RhAC (AWPAC) brosiect ar y cyd rhwng y Brifysgol Agored a Phrifysgol De Cymru, sy'n chwarae rhan hanfodol wrth lunio polisïau plismona ar gam-drin domestig o fewn gorfodi'r gyfraith. Mae'r gwaith hwn yn dylanwadu ar drafodaethau yng Nghyngor Cenedlaethol Prif Swyddogion yr Heddlu, ac mae ganddo'r potensial i ysgogi newid sylweddol mewn arferion diogelu a chyfiawnder ledled Cymru a thu hwnt.

Mae prosiectau ymchwil na fyddai efallai wedi bod yn bosibl ar eu pen eu hunain bellach yn ffynnu, gyda chefnogaeth rhwydwaith sy'n meithrin meddwl rhyngddisgyblaethol a phartneriaethau traws-sector.

Cynnal y momentwm

Dim ond megis dechrau yw llwyddiant RhAC hyd yn hyn. Bydd rhagor o gefnogaeth yn hanfodol os ydym am adeiladu ar y momentwm hwn.

  1. Ehangu ymgysylltiad â diwydiant

Er mwyn sicrhau'r manteision economaidd mwyaf posibl yn sgil gwaith RhAC, mae angen ymgysylltiad dyfnach â diwydiant. Mae hyn yn cynnwys mwy o fentrau ar y cyd, mwy o fasnacheiddio ymchwil, a phartneriaethau cryfach â busnesau bach a chanolig, a all elwa o arloesedd dan arweiniad prifysgolion.

  1. Cymorth polisi ar gyfer cydweithio

Mae llunwyr polisi yn chwarae rhan hanfodol wrth greu amgylchedd sy'n annog ac yn gwobrwyo cydweithio. Trwy wreiddio cefnogaeth i bartneriaethau ymchwil traws-sefydliadol mewn strategaethau cenedlaethol a rhanbarthol, gall Cymru atgyfnerthu ei safle fel arweinydd mewn arloesedd.

  1. Cryfhau cysylltiadau rhyngwladol

Er bod RhAC wedi dangos pŵer cydweithio yng Nghymru, rydym hefyd wedi cefnogi mentrau lle mae sefydliadau Cymreig wedi partneru'n llwyddiannus ag ymchwilwyr o 13 o wahanol wledydd. Trwy fanteisio ar ein cryfderau a chynyddu'r partneriaethau rhyngwladol hyn, gallwn barhau i gynyddu ein heffaith ymchwil a'n cystadleurwydd byd-eang. Fel rhan o'r ymdrech hon, rydym yn partneru â chydweithwyr yn Addysg Uwch Cymru Brwsel (WHEB) i hwyluso trefniadau cydweithredol ledled Ewrop a hybu cystadleurwydd Cymru wrth sicrhau cyllid gan Horizon Europe.

Gweledigaeth ar gyfer y dyfodol

Fel Cadeirydd RhAC, rwyf wedi gweld â'm llygaid fy hun sut y gall cydweithio ddatgloi cyfleoedd newydd a hybu newid trawsnewidiol. Mae'r effaith rydym wedi'i chyflawni hyd yma yn dyst i dalent, ymroddiad a dyfeisgarwch ymchwilwyr ac arloeswyr ledled Cymru. Ond mae mwy o waith i'w wneud o hyd.

Ein gweledigaeth ar gyfer y dyfodol yw un lle mae cydweithio nid yn unig yn cael ei annog ond wedi'i wreiddio yng ngwead ymchwil ac arloesedd Cymru. Lle mae prifysgolion, busnesau a llunwyr polisi yn gweithio law-yn-llaw i sbarduno twf economaidd, datrys heriau cymdeithasol, a gosod Cymru fel arweinydd byd-eang mewn rhagoriaeth ymchwil.

Mae Rhwydwaith Arloesedd Cymru eisoes wedi dangos beth sy'n bosibl pan fydd sefydliadau'n dod at ei gilydd â phwrpas cyffredin. Nawr, gyda chefnogaeth a buddsoddiad parhaus, mae gennym y cyfle i adeiladu ar y llwyddiant hwn a llunio dyfodol lle mae Cymru’n arwain y ffordd o ran arloesedd, ymchwil a chydweithio.