Mae nanodechnoleg (trin a/neu ddefnyddio deunyddiau ar y raddfa nanomedr (nm)) yn cael ei hystyried yn eang fel y cam arloesol nesaf mewn gwyddoniaeth a allai ddod â datblygiadau mawr i wella ansawdd ein bywyd.

Mae'r farchnad nanodechnoleg eisoes yn fawr: yn 2020, roedd trosiant byd-eang gros yn fwy na $US50 biliwn a disgwylir iddo dyfu i $US170 biliwn erbyn 2025.

Fodd bynnag, nid yw'n hysbys sut y gall dod i gysylltiad â nano-ddeunyddiau peirianyddol (ENM) niweidio bodau dynol neu'r amgylchedd. Yn fwy na hynny, nid yw'r profion diogelwch rheoleiddiol a ddefnyddir ar gyfer y rhan fwyaf o gemegion yn briodol ar gyfer ENM. Mae hyn wedi atal arloesi a thwf yn y diwydiant nanodechnoleg ym mhedwar ban byd.

Datblygu profion diogelwch

Aeth y Grŵp Tocsicoleg In Vitro (IVTG) ym Mhrifysgol Abertawe ati i ddatblygu profion diogelwch a fyddai’n eistedd o fewn fframwaith rheoleiddio ar gyfer asesiadau risg, i’w defnyddio gan y diwydiant nanodechnoleg byd-eang.

Dangosodd ymchwil flaenorol gan dîm IVTG nad oedd profion diogelwch cemegol safonol yn briodol i'w defnyddio gydag ENM. Edrychodd y tîm ar sut i deilwra'r profion hyn ac, yn ddiweddarach, llwyddodd i ddefnyddio prawf wedi'i addasu gydag ENM. Yn dilyn hyn, datblygodd y tîm brofion nanoddiogelwch sy'n cynrychioli cymhlethdodau'r corff dynol yn well.

O ganlyniad i’w ymchwil, sicrhaodd y tîm gyllid pellach, gan gynnwys €12.7 miliwn ar gyfer PATROLS, prosiect rhyngwladol a gydlynir gan yr Athro Shareen Doak sy’n dod ag academyddion, gwyddonwyr diwydiannol, swyddogion llywodraeth ac aseswyr risg o Ewrop, Canada, UDA, Japan a Corea ynghyd. Nod PATROLS yw datblygu offer i ragfynegi peryglon posibl o ddod i gysylltiad ag ENM, lleihau'r angen am brofion anifeiliaid a chategoreiddio ENM i gefnogi fframweithiau diogelwch.

Ar y cyd ag awduron eraill, ysgrifennodd tîm IVTG dros 70 o gyhoeddiadau a oedd yn gwneud y canlynol

  • mynd i'r afael â'r cyfyngiadau mewn gwybodaeth yn y maes ar y pryd
  • argymell sut y dylai'r maes symud ymlaen yn seiliedig ar ddata newydd a ddangosodd sut mae nanoddeunyddiau'n ymddwyn yn ystod profion diogelwch
  • amlinellu pa systemau prawf rheoleiddio byd-eang y gellid eu haddasu i'w defnyddio gydag ENM.

Effaith fyd-eang

Mae ymchwil y tîm wedi bod yn ganolog wrth ddatblygu profion diogelwch safonol ar gyfer nanoddeunyddiau.

Mae'r gwaith hwn wedi cael effaith fyd-eang. Mae wedi newid rheoliadau rhyngwladol ac wedi'i fabwysiadu gan ddiwydiant, awdurdodau rheoleiddio a chyrff safonau ym mhedwar ban byd.

Mae gan y diwydiant nanodechnoleg rhyngwladol bellach ddulliau profi diogelwch ENM cadarn, sydd wedi cynyddu hyder rheoleiddwyr i gymeradwyo cynhyrchion ENM yn dilyn cofrestru, gwerthuso, awdurdodi a chyfyngu cynigion cemegion  (REACH).

O ganlyniad, mae'r cyhoedd yn elwa ar gynhyrchion sy'n galluogi nanoddeunyddiau mwy diogel, ac mae'r diwydiant nanodechnoleg yn gweld mwy o arloesedd a chystadleurwydd.

Y tîm ymchwil

Yr Athro Shareen Doak, yr Athro Gareth Jenkins a Dr Martin Clift – Prifysgol Abertawe

Darllenwch astudiaeth achos REF ar effaith yn llawn